Atatürk’ün uçakları

Atatürk döneminde büyük sanayi hamleleri gerçekleştirilmişti. Bunlardan biri de üretilen uçaklardı. Daha dünyada yeni yeni hava donanmaları kurulurken savaştan yeni çıkmış kıtlıklar ile boğuşan ülke uçak üretti. Hatta bu uçakları yurtdışına bile sattı. Her güzel başlayan hikâyenin sonunda olduğu gibi bu hikayede kötü bitti. Marshall yardımları sonrasında uçak fabrikaları kapatıldı ve yerine traktör fabrikaları kuruldu.

 Okur Medya - Mustafa Kemal Atatürk, uçakları ilk kez Balkan savaşlarında görmüştü. O zaman onların yıkıcı gücüne şahit olan Mustafa Kemal ileride bu uçakların ne kadar önem kazanacağını ta o zaman ilk elden şahit olmuştu. Kurtuluş Savaşı zamanında Türklerin 2 uçağı varken Yunanlıların ise 18 uçağı vardı. Atatürk savaş zamanı güç bela Fransızlardan 10 adet Bregue ve İtalyanlardan 21 adet Splat 13 uçağı alarak bir hava filosu kurdu. Bu filo Büyük Taarruzda çok işe yaradı. Lozan antlaşmasının imzalanmasının ardından Türkiye Cumhuriyeti kurulmuş ve yıllarca süren savaşlar artık son bulmuştu. Bundan böyle Türkler savaşmayacak, üretecekti. Atatürk yapılacak işleri şu sözlerle açıklıyordu: “Bundan sonrası için, bütün tayyarelerimizin ve motorlarının memleketimizde yapılmasına ve hava harp sanayiimizin de bu esasa göre inkişaf ettirilmesi iktiza eder. Hava kuvvetlerinin aldığı ehemmiyeti göz önünde tutarak bu mesaiyi planlaştırmak ve bu mevzuu layık olduğu ehemmiyetle milletin nazarında canlı tutmak lazımdır.” Bu sözler Türk uçakları için ilk kıvılcımdı. 16 Şubat 1925 Cumhuriyet’imizin 1. yılında, Ankara’da Türk Tayyare Cemiyeti kuruldu. Bir yıl sonra 6 Ekim 1926 yılında Kayseri’de 3,000,361 TL sermayeye sahip Türkiye’nin ilk uçak fabrikası olan Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi(TOMTAŞ) açıldı. Alman Junkers firmasının ortak olduğu bu fabrikada İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar çeşitli tip ve markalarda 100'den fazla uçak üretildi. Fabrikada 120 Almanla beraber 50 Türk işçi çalışıyordu. Çalışanların büyük bölümü Türk olan fabrikanın genel müdürü de Herr Hans Saksonberg adında bir Alman idi. Junkers maddi sıkıntıların yaşamasının ardından 1928 yılında hisselerini Türk Hava Kurumu’na devrederek ortaklıktan çekildi. 1928 yılında girdiği ağır kriz sonucu kapanan tesisler, 1930 yılında tekrar kullanıma açıldı.   1932 yılında Amerikalı şirketlerle yapılan antlaşma sonrasında 41 adet Amerikan markalı uçaklar üretilmiştir. Hatta bu üretilen uçaklardan biri İran’a hediye edilmiştir. 1936 yılına Almanya ile yapılan anlaşma ile 1939 yılına kadar toplamda 46 uçak imal edildi. Gene 1936 yılında Polonya ile yapılan araştırma neticesinde 24 adet uçak bu fabrikada üretildi. 1926’dan 1941 yılına kadar 7 ayrı tipte yaklaşık 212 adet uçak bu topraklarda. Çivi bile üretemeyiz diyen Türkler tarafından üretildi. 1937-1947 yılları arasında 24 tip uçak fasbatı ve 14 tip motor revizyonu gerçekleşti. FABRİKALAR NEDEN KAPATILDI? Fabrikalar Marshall Yardımı sonrasında kapatıldı. Amerika yardım adı altında İkinci Dünya savaşından kalma zara görmüş uçakları Türkiye’ye hibe olarak verdi. Türkiye ise bu uçakları kullanıp, kendi ürettiği uçakları hor gördü. Çünkü o uçaklar bedavaydı ve bizim ürettiğimiz uçaklar maliyetliydi. Bunların satılamayacağını ve iç pazarda da bu kadar talep olmayacağını düşünüyorlardı. Amerikalı uzmanlar tavsiye olarak; “Sizler ağır sanayi işine girmeyin tekstil ve tarım ile uğraşın veya hafif sanayiye girin” dediler. Bu teoriye karşı çıkan aydınlar olsa da devlet onları değil Amerika’yı dinledi. 1950 yılında Tayyare Fabrikası adı kaldırıldı ve yerine Hava İkmal Merkezi konuldu. Burada artık uçak üretilmiyor uçak bakımı yapılıyordu. Türkiye’de üç ikmal merkezinde biri olan Kayseri 2.Hava İkmal Bakım Merkezi günümüzde hâlâ hizmet vermektedir. Türkiye yaptığı büyük atılım böylece son bulmuş oldu.